Wspomnienie o prof. Sławomirze Sokole

Dr hab. Sławomir Sokół, prof. Uniwersytetu Opolskiego (1954-2021)

Janusz Łuszczyński

Dnia 27 kwietnia 2021 r., w okresie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2, zmarł w szpitalu w Bytomiu prof. Sławomir Sokół, polski biolog. Odszedł człowiek zaangażowany, który żył botaniką, mykologią, humanistyką, był cenionym nauczycielem akademickim, cieszył się uznaniem oraz szacunkiem zarówno wśród współpracowników jak i studentów i stanowił ważną część społeczności botaników.

Prof. Sławomir Sokół urodził się 12 września 1954 r. w Ustroniu k. Cieszyna. W 1973 roku po ukończeniu Liceum Ogólnokształcące im. Antoniego Osuchowskiego w Cieszynie, rozpoczął studia na kierunku biologia na Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, a rok później przeniósł się i kontynuował je na Uniwersytecie Śląskim (UŚ). W roku 1978 ukończył studia obroną pracy magisterskiej pt. „Porosty (Lichenes) wskaźnikami zanieczyszczeń środowiska w rejonie miast Ustroń i Wisła” pod kierunkiem doc. dr. hab. Krzysztofa Rostańskiego w Zakładzie Botaniki Systematycznej na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska UŚ. Po obronie pracy magisterskiej, dobrze zapowiadający się adept do pracy naukowej został zatrudniony w macierzystej Katedrze Botaniki kierowanej przez prof. K. Rostańskiego. Jako nauczyciel akademicki, pracował kolejno na etatach: asystenta stażysty, asystenta, adiunkta i starszego wykładowcy.

         Początkowo jego zainteresowania naukowe rozwijały się w wielu kierunkach. W latach 80. i na początku lat 90. XX w. uczestniczył w badaniach tzw. problemów węzłowych, które dotyczyły biomonitoringu i przekształceń górnośląskich ekosystemów leśnych pod wpływem emisji przemysłowych. Wyniki swoich badań nad tą częścią sfery zainteresowań naukowych opublikował w licznych doniesieniach oraz w podręczniku edukacji ekologicznej „Przyroda ostrzega” (1991-1992). Książka ta była w tamtym czasie pierwszym edukacyjnym, syntetycznym opracowaniem wyjaśniającym mechanizmy oddziaływania ksenobiotyków na organizmy żywe i służyła edukacji młodzieży licealnej na terenie silnie skażonego Śląska.

         W latach osiemdziesiątych XX w. prowadził badania taksonomiczne nad rodzajem wiesiołek (Oenothera, Onagraceae), najpierw pod kierunkiem prof. K. Rostańskiego, później samodzielnie.  W 1984 roku przygotował rozprawę doktorską pt. „Analiza taksonomiczna cech wybranych mieszańców międzygatunkowych z rodzaju Oenothera L.” na podstawie której na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska UŚ uzyskał stopień doktora nauk przyrodniczych. Promotorem był prof. K. Rostański.

         Od początku lat dziewięćdziesiątych XX w. mykologia stanowiła zasadniczy nurt jego aktywności naukowej. Zajmował się systematyką i ekologią grzybów kapeluszowych oraz monograficznym ujęciem ważnych gospodarczo taksonów, m.in.: Ganoderma – lakownica, Agaricus – pieczarka, Grifola frondosa – żagwica listkowata, Agrocybe cylindracea – polówka południowa. Badania te były oparte na klasycznych metodach taksonomicznych i ekologicznych oraz metodach analizy cech molekularnych (DNA/RNA).

     Prof. Sławomir Sokół dbał o swój warsztat naukowy, stąd też wzbogacał go poprzez liczne wyjazdy i staże m.in. w Instytucie Botanicznym Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie (we współpracy z prof. S. Wasserem 1995, 1996) oraz w Instytucie Botaniki Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie (we współpracy z dr. V. Urbonasem, 1996) prowadził badania nad systematyką, ekologią i rozmieszczeniem rodzaju lakownica (Ganoderma) w krajach ościennych. Odbył staże naukowe w Instytucie Botaniki Uniwersytetu w Kolonii (Niemcy), w laboratorium prof. H. Bothe, gdzie prowadził pionierskie badania nad wykorzystaniem kodu genetycznego w taksonomii europejskich przedstawicieli rodzaju Ganoderma.

     W laboratorium prof. O. Holsta Zentrum für Medizin und Biowisseschaften w Forschungszentrum Borstel (Niemcy, 2000) rozpoczął badania nad kwasami tłuszczowymi u gatunków lakownic występujących w Europie, przy użyciu chromatografii gazowej (GC) i chromatografii gazowej wraz z spektroskopem masowym (GCIMS). Zwieńczeniem tych prac była w 2002 roku rozprawa habilitacyjna zatytułowana „Ganodermataceae Polski – taksonomia, ekologia i rozmieszczenie”. Stopień doktora habilitowanego uzyskał 18 czerwca 2002 r. w Instytucie Ekologii PAN w Dziekanowie Leśnym k. Warszawy. Recenzentami w przewodzie habilitacyjnym byli: prof. J. Błaszkowski, prof. M. Mańka i prof. T. Przybylski.

         W roku 2000 przeniósł się z Uniwersytetu Śląskiego do Uniwersytetu Opolskiego (UO), gdzie pełnił funkcję p.o. kierownika Zakładu Botaniki, a po uzyskaniu habilitacji funkcję kierownika Zakładu Botaniki i kierownika Zakładu Botaniki Systematycznej na Wydziale Przyrodniczym i Technicznym UO, a później kierownika Pracowni Mykologii Stosowanej i Systematyki Roślin w Samodzielnej Katedrze Biosystematyki UO.

            W przeciągu 43-letniej pracy naukowej opublikował blisko sto prac naukowych, popularno-naukowych, komunikatów naukowych i artykułów popularyzujących naukę. Wypromował ponad 50 magistrów, 20 licencjatów i jednego doktoranta. Sześciokrotnie otrzymywał nagrody rektorskie za działalność naukową, na Uniwersytecie w Opolu i Uniwersytecie Śląskim, był laureatem nagrody Quality. Jego książka „Lakownica lśniąca Ganoderma lucidum – biologia, uprawa i właściwości lecznicze” uzyskała wyróżnienie za najtrafniejszą szatę edytorską książki naukowej – XIX Wrocławskie Targi Książki Naukowej.

            Prof. Sławomir Sokół był znawcą szczególnie rodzaju Ganoderma, ale badał także inne grzyby kapeluszowe, głównie te o właściwościach użytkowych i leczniczych. W tym względzie blisko współpracował z zespołem prof. M. Siwulskiego i prof. K. Sobieralskiego z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. 

Był członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego i International Biodeterioration and Biodegradation Society (Manchester, Anglia).

Niespodziewana i nagła śmierć przerwała życie badacza w pełni sił, pełnego planów i możliwości intelektualnych. Pozostawił wiele niedokończonych prac. Był wyjątkową osobowością o przenikliwej umysłowości i ogromnej wrażliwości, niezwykle towarzyskim człowiekiem z typowo humanistycznym intelektem, uwielbiającym długie, wielowątkowe i wielopłaszczyznowe dyskusje. Był mocno związany z Górnym Śląskiem, jego historią i dziedzictwem. Pozostawił córkę Judytę – tegoroczną maturzystkę oraz żonę – dr Anetę M. Sokół.