Wspomnienie o dr hab. Agacie Wołczańskiej

Dr hab. Agata Wołczańska (1966-2021)

2 marca 2021 roku, po długiej walce z chorobą, zmarła w domu rodzinnym w Rymanowie dr hab. Agata Wołczańska. Agata zostanie zapamiętana jako znakomity i ceniony naukowiec (mykolog i botanik), dydaktyk, ale przede wszystkim życzliwy, skromny, uczciwy, pracowity i dobry człowiek o wielkim sercu.

Dr hab. Agata Wołczańska urodziła się 10 lutego 1966 roku w Rymanowie k. Krosna. W roku 1985 ukończyła Liceum Ogólnokształcącego w Rymanowie, a następnie w latach 1985-1990 studiowała biologię na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi na Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Dyplom magistra biologii o specjalności botanika uzyskała w roku 1990 na podstawie pracy „Rośliny naczyniowe okolic Rymanowa”, wykonaną pod opieką doc. dr. hab. Floriana Święsa. W grudniu 1989 roku, będąc jeszcze studentką piątego roku studiów, rozpoczęła pracę jako asystent stażysta, zaś rok później jako asystent w Zakładzie Botaniki Ogólnej UMCS. Stopień doktora nauk biologicznych w specjalności botanika (mykologia) otrzymała w 1998 roku tamże. Promotorem pracy pt. „Studia nad krajowymi gatunkami grzybów z rodzaju Ramularia Unger (Deuteromycotina)” był prof. dr hab. Bogusław Sałata (wydana pt. Grzyby z rodzaju Ramularia występujące w Polsce. Monographiae Botanicae, 2005, 95: 1-154). W roku 2014 Rada Wydziału Biologii i Biotechnologii UMCS nadała jej stopień doktora habilitowanego w dziedzinie nauk biologicznych w dyscyplinie biologia, na podstawie osiągnięcia „Grzyby z rodzaju Septoria w Polsce” (wydana pod tym samym tytułem Wydawnictwo UMCS, Lublin, ss. 1-387). Z macierzystą Katedrą Botaniki, Mykologii i Ekologii [wcześniej Zakład Botaniki i Mykologii (2005-2019), Zakład Botaniki Ogólnej (do 2005)] była związana od roku 1989, do przejścia na rentę - w czerwcu 2020 roku.

Podczas studiów interesowała się przede wszystkim botaniką. Znajomość roślin naczyniowych uzyskana podczas przygotowywania pracy magisterskiej, okazała się bardzo przydatna w trakcie późniejszych badań mykologicznych nad mikroskopijnymi grzybami fitopatogenicznymi. Problematyka prowadzonych badań naukowych dotyczyła przede wszystkim taksonomii grzybów pasożytniczych roślin (głównie grzybów mitosporowych oraz przedstawicieli rzędów: Erysiphales, Pucciniales, Peronosporales), a także ekologii, rozmieszczenia i rozprzestrzenienia grzybów inwazyjnych. Jej rozprawa doktorska oraz habilitacyjna opublikowane zostały w postaci dwóch obszernych, krytycznych, taksonomicznych opracowań monograficznych, mających dużą wartość aplikacyjną.

Na początku pracy naukowej koncentrowała się na badaniach dotyczących występowania grzybów w ekosystemach naturalnych i antropogenicznych Dołów Jasielsko-Sanockich, Beskidu Niskiego, Bieszczadów i Lubelszczyzny. Efektem Jej badań na tym terenie są bogate zbiory zielnikowe, ale przede wszystkim opublikowanie informacji o 14 nowych dla Polski gatunkach z różnych grup taksonomicznych, np. New and rare species of Moniliales in Poland (Acta Mycologica, 1998, 33(2): 273-276). Efektem Jej współpracy z wieloma naukowcami z Polski i ze świata było opublikowanie prac o kilkunastu gatunkach stwierdzonych po raz pierwszy w Polsce lub w Europie oraz opisanie dwóch gatunków nowych dla nauki, np. Spermosporina gymnadeniae sp. nov. on Gymnadenia sp. (Orchidaceae) (Mycotaxon, 2003, 86: 475-478; współautorzy: W. Mułenko, U. Braun); The first report of Neoramularia bidentis from Europe (Mycotaxon, 2008, 106: 479-483; współautor: M. Ruszkiewicz-Michalska). Uczestniczyła także w przygotowaniu Wstępnej listy grzybów mikroskopijnych Polski [(w:) W. Mułenko, T. Majewski, M. Ruszkiewicz-Michalska (red.). A preliminary checklist of micromycetes in Poland, Kraków, 2008]. Efektem pięcioletniej pracy 16-osobowego zespołu specjalistów nad tą obszerną monografią zestawiającą dane o występowaniu prawie 6 tysięcy gatunków grzybów jest Jej autorstwo 9 i współautorstwo 2 rozdziałów. Od początku pracy naukowej brała udział w badaniach dotyczących grzybów fitopatogenicznych występujących w Tatrach, po stronie polskiej i słowackiej (główny wykonawca grantów: (1) Grzyby pasożytnicze roślin naczyniowych na tle geobotanicznego zróżnicowania Tatrzańskiego Parku Narodowego [2004-2007, MNiSW (KBN) Nr 2/P04C/089/27); (2) Grzyby pasożytnicze w strukturze górskich zbiorowisk leśnych podlegających sukcesji wtórnej (2009-2012, MNiSW - Nr N/N304/172436)]. Efektem prowadzonych prac jest przede wszystkim współautorstwo w opublikowanej w 2021 roku monografii zawierającej wykaz gatunków grzybów mikroskopijnych oraz informacje o ich rozmieszczeniu na terenie TPN, TANAP i ich najbliższych okolicach (The microfungi of the Tatra Mountains and surrounding areas An annotated catalogue. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 2020, ss. 1-484); współautorstwo w opisie nowego dla nauki gatunku – Spermosporina gymnadeniae oraz kilkunastu prac taksonomicznych (np. Parasitic microfungi of the Tatra Mountains. 1. Taphrinales. Polish Botanical Journal, 2005, 50(2): 185-207; współautorzy: K. Bacigálová, W. Mułenko) i ekologicznych (Parasitic microfungi of the Tatra Mountains: 5. Plasmopara representatives on the species of Geranium. Biologia, 2008, 63(3): 302-306; współautorzy: W. Mułenko, K. Bacigálová, U. Świderska, M. Mamczarz). Pojawienie się w Polsce grzybów obcego pochodzenia zainicjowało podjęcie badań nad gatunkami inwazyjnymi – historia ich rozprzestrzenianie się w Polsce i Europie (Plant parasitic fungi introduced to Poland in modern times. Alien and invasive species; [w:] Z. Mirek [red.]. Biological Invasions in Poland, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, 2010, 1: 49-71; współautorzy: W. Mułenko, M. Piątek, M. Kozłowska, M. Ruszkiewicz-Michalska), czy też wzajemne relacje między rodzimymi i obcymi pasożytami i ich żywicielami. W ostatnich latach działalności naukowej zajęła się także badaniem związków wytwarzanych przez grzyby wywołujące alergie u ludzi. W przyszłości, badania te mogą mieć znaczenie kliniczne (poszerzenie listy alergenów grzybów), jak również pozwolą na uzyskanie standaryzowanych nowych alergenów grzybowych o dużej przydatności w diagnozowaniu alergii za pomocą testów skórnych i z krwi [projekt NCN OPUS 2019: Mikroskopijne grzyby fitopatogenne - charakterystyka biochemiczna i potencjalny wpływ na rozwój alergii u ludzi (NCN - 2019/35/B/NZ6/00472)].

W trakcie 30-letniej pracy naukowej opublikowała ponad 80 publikacji naukowych. Była promotorem oraz opiekunem naukowym ponad 20 prac magisterskich oraz kilku prac licencjackich. Trzykrotnie otrzymała nagrodę Rektora UMCS za działalność naukową oraz pośmiertnie nagrodę przyznaną przez Radę Naukową Republiki Słowackiej za publikację naukową na bazie międzynarodowej współpracy dotyczącą monografii nt. grzybów mikroskopijnych występujących w Tatrach polskich i słowackich.

Była członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego (od 1992 roku) oraz członkiem korespondentem Lubelskiego Towarzystwa Naukowego (od 2015 roku).

Aktywnie działała na rzecz edukacji mykologicznej i botanicznej wśród młodzieży akademickiej, m.in. sprawując opiekę na studentami działającymi w sekcji botanicznej Studenckiego Koła Biologów UMCS w Lublinie oraz uczestnicząc w naukowych obozach Koła Naukowego Biochemików UMCS. Przez wiele lat brała czynny udział w pokazach w ramach Lubelskiego Festiwalu Nauki, Drzwi Otwartych UMCS, Nocy Biologów oraz wystawach fotograficznych i wystawach grzybów Puszczy Białowieskiej. W roku 2015 była wykonawcą i organizatorem w dydaktycznym projekcie popularyzatorskim przyznanym w konkursie ENGAGE w ramach projektu SKILLS finansowanego ze środków przyznanych przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej „Objazdowy Festiwal Nauki czyli nauka bez barier” (85/UD/SKILLA/20015).

Dr hab. Agata Wołczańska była bardzo cenionym naukowcem i dydaktykiem, ale przede wszystkim wyjątkowo dobrym człowiekiem. Była mocno była związana z rodzinnym Rymanowem, gdzie czuła się najlepiej i tam znajdowała wszystko – nie tylko spokój i radość z obecności rodziny i przyrody, ale także wiele cennych materiałów do badań. Pozostawiła najbliższą rodzinę oraz przyjaciół i znajomych, dla których do końca była wsparciem.

Autor: Urszula Świderska-Burek