Ewa Kurczyńska1*, Anna Mikuła2, Krystyna Winiarczyk3, Katarzyna Marciszewska4
1 Katedra Biologii Komórki, WBiOŚ, UŚ, Jagiellońska 28, 40-032 Katowice
2 Polska Akademia Nauk Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie, Prawdziwka 2, 02-973 Warszawa
3 Zakład Anatomii i Cytologii Roślin, WBiB, UMCS, Akademicka 19, 20-033 Lublin
4 Samodzielny Zakład Botaniki Leśnej, SGGW, Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa
* ewa.kurczynska@us.edu.pl
Cytowanie: Kurczyńska, E., Mikuła, A., Winiarczyk, K., & Marciszewska, K. (2018). Sprawozdanie z konferencji „Anatomia i histogeneza roślin: wczoraj, dziś i jutro”, Rogów, 15–17 maja 2017. Wiadomości Botaniczne, 62. https://doi.org/10.5586/wb.2018.011
W dniach 16–17 maja 2017 roku na terenie Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej (CEPL) w Rogowie odbyła się konferencja naukowa pt. „Anatomia i histogeneza roślin: wczoraj, dziś i jutro” zorganizowana przez Sekcję Struktury i Rozwoju Roślin Polskiego Towarzystwa Botanicznego oraz Oddział Warszawski PTB. Współorganizatorami byli: Wydział Biologii i Biotechnologii UMCS w Lublinie, Wydział Leśny SGGW w Warszawie oraz Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Patronat honorowy nad konferencją objęli: prof. dr hab. Wiesław Bielawski – J.M. Rektor SGGW, prof. dr hab. Michał Zasada – Prorektor SGGW w Warszawie, prof. dr hab. Zofia Piotrowska-Seget – Dziekan Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i prof. dr hab. Kazimierz Trębacz – Dziekan Wydziału Biologii i Biotechnologii UMCS w Lublinie. W skład Komitetu naukowego weszli: prof. dr hab. Ewa Kurczyńska (Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, UŚ), dr. hab. Krystyna Winiarczyk (Wydział Biologii i Biotechnologii, UMCS), prof. dr hab. Barbara Kieliszewska-Rokicka (Instytutu Biologii i Ochrony Środowiska, UKW), prof. dr hab. Jan Rybczyński (PAN Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie), prof. dr hab. Jerzy Bohdanowicz (Wydział Biologii, Uniwersytet Gdański), prof. dr hab. Tomasz Wodzicki (SGGW), prof. dr hab. Adam Woźny, Wydział Biologii, UAM), prof. dr hab. Andrzej Joachimiak (Instytut Botaniki, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, UJ). Zorganizowanie Konferencji i jej realizacja było możliwe dzięki pracy członków Komitetu Organizacyjnego: dr Katarzyny Marciszewskiej, prof. dr hab. Anny Mikuły, dr hab. Krystyny Winiarczyk, dr hab. inż. Urszuli Zajączkowskiej, dr hab. Barbary Łotockiej, dr hab. Mireli Tulik, dr hab. Joanny Szymanowskiej-Pułka, dr Doroty Borowskiej-Wykręt, dr hab. prof. SGGW Jacka Zakrzewskiego, mgr inż. Piotra Banaszczaka i mgr Dariusza Anderwalda.
W konferencji uczestniczyły 104 osoby oraz 16 zaproszonych gości. Uczestnicy reprezentowali 14 krajowych ośrodków akademickich oraz dwie jednostki Polskiej Akademii Nauk. Konferencję uświetnili swoim udziałem przedstawiciele władz uczelni współorganizujących i wspierających przedsięwzięcie oraz władze PTB w osobach prof. dr hab. Kazimierza Trębacza, Dziekana WBiB UMCS w Lublinie, dr hab. Marii Augustyniak i prof. dr hab. Piotra Świątka, przedstawicieli władz dziekańskich WBiOŚ w Katowicach oraz dr hab. Adama Rostańskiego Prezesa PTB. Honorowym gościem Konferencji była Pani dr Krystyna Hejnowicz, żona i wieloletni współpracownik Profesora Hejnowicza. W trakcie Konferencji wygłoszono 18 wykładów i przedstawiono 45 posterów.
Rot. 1. Uczestnicy Konferencji „Anatomia i histogeneza roślin: wczoraj, dziś i jutro” (fot. B. Łotocka).
Konferencję zorganizowano z finansowym wsparciem MNiSW w ramach działalności upowszechniającej naukę (umowa nr 581/P-DUN/2017 z dnia 13.06.2017 r.). Jej organizację wsparły również następujące firmy: DELTA OPTICAL, KAWA.SKA, OLYMPUS, OPTA-TECH i PRECOPTIC. Konferencji towarzyszyła wystawa aparatury i oprogramowania mikroskopowego, prezentowanego przez przedstawicieli ww. firm a także sesja warsztatowa.
Celem konferencji było poszerzenie wiedzy w zakresie struktury i rozwoju roślin ze szczególnym uwzględnieniem procesów różnicowania i biomechaniki. Anatomia i histogeneza roślin postrzegana jest najczęściej jako nauka statyczna i opisowa zajmująca się budową wewnętrzną organizmów roślinnych z uwzględnieniem wzajemnej relacji ich komórek, tkanek i organów. Obecnie, anatomia roślin nie musi być rozumiana w ten właśnie sposób. W czasie konferencji położono szczególny nacisk na pokazanie środowisku naukowemu, a szczególnie młodym adeptom nauki, że pełne zrozumienie procesów wzrostu i różnicowania roślin oraz podstawowych mechanizmów leżących u podstaw procesu morfogenezy nie są możliwe bez doskonałej znajomości anatomii rozwojowej. Badania molekularne, genetyczne, fizjologiczne i biochemiczne muszą być osadzone w konkretnym organie, tkance i komórce, i we właściwym stadium rozwojowym, aby stanowiły niepodważalny dowód na wzajemne powiązania funkcji i struktury nie tylko w aspekcie badań podstawowych czy wpływu czynników abiotycznych, ale także zastosowania uzyskanych wyników w praktyce. Wiodące pytania naukowe konferencji brzmiały: jakie będzie jutro anatomii i histogenezy roślin? Czego nauczyła nas przeszłość, co wiemy dzisiaj i jaka będzie przyszłość anatomii i histologii roślin? Ciężar badań i uzyskania odpowiedzi na powyższe pytania będą w znaczącej mierze spoczywały na barkach naszych młodych adeptów nauki.
Ryc. 2. Konferencję otwarła przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego Ewa Kurczyńska (fot. B. Łotocka).
Podwaliny badań w zakresie anatomii rozwojowej i biofizyki roślin oraz nowe kierunki badawcze zostały położone w Polsce przez prof. dr hab. Zygmunta Hejnowicza, którego pożegnaliśmy w maju 2016 roku. Pamięci osoby i naukowej spuściźnie Profesora poświęcona była specjalna sesja „Zygmunt Hejnowicz – im memoriam” otwierająca konferencję. W czasie jej trwania głos zabrały osoby, które miały możliwość pracować i rozwijać naukowe zainteresowania u boku Profesora Hejnowicza. Swoimi wspomnieniami o Profesorze Hejnowiczu podzielili się między innymi: prof. dr hab. Dorota Kwiatkowska, prof. dr hab. Przemysław Wojtaszek, prof. dr hab. Wiesław Włoch oraz prof. dr hab. Kazimierz Trębacz.
Ryc. 3. Pani Dorota Kwiatkowska jako członek rodziny Hejnowiczów, wspomina jaką osobą był Profesor w życiu prywatnym i rodzinnym (fot. B. Łotocka).
Ryc. 4. Przemysław Wojtaszek podzielił się swoimi wspomnieniami z wspólnych badań z Profesorem Hejnowiczem prowadzonych w kraju i za granicą (fot. B. Łotocka).
Ryc. 5. Wiesław Włoch, który najdłużej współpracował z Profesorem opowiadał o początkach ich pracy w Katowicach (fot. B. Łotocka).
Ryc. 6. Kazimierz Trębacz mówił, między innymi o pracy z Profesorem Hejnowiczem na Uniwersytecie w Bonn (fot. B. Łotocka).
Ryc. 7. Konferencje uświetniła swoją obecnością prof. dr hab. Zofia Starck, nestorka polskiej fizjologii roślin, która wspominała swoje spotkania z Profesorem Hejnowiczem (fot. B. Łotocka).
Ryc. 8. Joanna Szymanowska-Pułka odczytała list przesłany przez prof. Lewisa J. Feldmana o jego współpracy z Profesorem Hejnowiczem (fot. B. Łotocka).
Wygłoszone wykłady i prezentacje posterowe pokazały, że znajomość anatomii roślin jest podstawą wyjaśnienia mechanizmów leżących u podstaw morfogenezy roślin. Tematyka konferencji objęła pełne spektrum badań czasowo-przestrzennego różnicowania organów, tkanek i komórek roślinnych z uwzględnieniem metod genetycznych, molekularnych oraz biofizycznych. W czasie konferencji zostały przedstawione wykłady poświęcone postępowi jaki dokonał się w ostatniej dekadzie w badaniach anatomicznych z uwzględnieniem aspektów biofizycznych. Wykłady zostały wygłoszone przez zaproszonych wykładowców, którzy zajmują się anatomią rozwojową roślin, ze szczególnym uwzględnieniem szlaków rozwojowych roślin z wykorzystaniem różnych technik badawczych, w tym molekularnych. Wykłady były prezentowane w czterech sesjach tematycznych. Pierwsza z nich pt. „szlak rozwojowy roślin: od zarodka” odbyła się pod przewodnictwem prof. dr hab. Jerzego Bohdanowicza i dr hab. Krystyny Winiarczyk, i obejmowała zagadnienia dotyczące zmian zachodzących w okresie od zapłodnienia komórki jajowej po rozwijający się zarodek. Wykłady tej sesji dotykały najważniejszych osiągnięć oraz wyzwań stojących przed anatomią rozwojową roślin w tym aspekcie, włącznie z wynikami badań nad embriogenezą somatyczną.
Ryc. 9, 10. Uczestnicy konferencji podczas sesji tematycznych na auli w CEPL (fot. B. Łotocka).
Dr hab. prof UAM Magdalena Krzesłowska i prof. dr hab. Anna Mikuła przewodniczyły drugiej sesji tematycznej zatytułowanej „szlak rozwojowy roślin: od wierzchołka”. Sesja ta obejmowała prezentację badań nad rozwojem merystemów z wykorzystaniem metod molekularnych, nowoczesnych technik biochemicznych oraz roślin transgenicznych i mutantów, które zbliżają nas do coraz pełniejszego zrozumienia mechanizmów regulacji morfogenezy, histogenezy i różnicowania komórek roślinnych.
Ryc. 11, 12. Uczestnicy konferencji w trakcie wykładów (fot. B. Łotocka).
Trzecia sesja tematyczna prowadzona przez prof. dr hab. Dorotę Kwiatkowską i dr Dorotę Borowską-Wykręt, zatytułowana „biomechanika i biofizyka roślin” dotyczyła zagadnień związanych ze zmianami naprężeń będących skutkiem wzrostu, różnicowania się komórek lub naprężeń dynamicznych wynikających z działania na roślinę sił zewnętrznych. Naprężenia te są istotnym parametrem kształtującym zdarzenia komórkowe, których efekty „zapisane są” w strukturze rośliny. Zjawiska towarzyszące działaniu sił fizycznych w roślinach i na same rośliny były kluczowym elementem panelu dyskusyjnego tej sesji.
Sesja czwarta zatytułowana „od kambium”, prowadzona przez prof. dr hab. Jana Rybczyńskiego i dr hab. prof. SGGW Jacka Zakrzewskiego, obejmowała prezentację najnowszych wyników badań nad mechanizmami regulacji funkcjonowania tego merystemu i różnicowania pochodnych kambialnych.
W trakcie Konferencji przeprowadzono konkurs na najlepsze prezentacje wyników badań przedstawionych w trakcie obrad w poszczególnych sesjach. Zgodnie z warunkami konkursu wyłoniono laureatów i przyznano wyróżnienia za wystąpienia ustne i prezentacje posterowe w ramach poszczególnych sesji tematycznych.
Ryc. 13. Prof. dr hab. Jan Rybczyński, Przewodniczący Komitetu nagród wręcza dyplom mgr Katarzynie Sali za wyróżniającą się prezentację posterową (fot. B. Łotocka).
Sesje posterowe obok prezentacji wyników badań były także miejscem prowadzenia ożywionych dyskusji naukowych, wymiany poglądów i nawiązywania współpracy naukowej.
Ryc. 14. Sesja posterowa – dyskusje przy poszczególnych plakatach (fot. B. Łotocka).
Okazją do podsumowania konferencji była dyskusja plenarna, stanowiąca ostatni element programu. Dyskusję prowadziła dr inż. Katarzyna Marciszewska, głos zabrały w niej między innymi następujące osoby: Małgorzata Grzyb, Ewa Kurczyńska, Anna Mikuła, Jan Rybczyński, Zofia Starck, Joanna Szymanowska-Pułka, Barbara Kieliszewska-Rokicka, Kazimierz Trębacz, Przemysław Wojtaszek, Urszula Zajączkowska i Jacek Zakrzewski.
Konferencja odegrała również istotną rolę w kształceniu młodej kadry naukowej. Licznie uczestniczący w niej doktoranci i studenci zachęceni zostali do śmiałego zadawania pytań i nieskrępowanej dyskusji naukowej, zgodnie z mottem Profesora Hejnowicza: „naukowiec musi mieć zawsze oczy szeroko otwarte i dostrzegać to czego inni nie widzą”.
Ryc. 15. Uczestnicy Konferencji w Sali, w której zaprezentowano zdjęcia z różnych wyjazdów terenowych Profesora Hejnowicza. Znamienne jest to ujęcie gdzie młodzi naukowcy zebrali się wokół zdjęcia pokazującego, co? Czyżby „sięgaj tam gdzie wzrok nie sięga” (fot. B. Łotocka).
Uczestnicy Konferencji mieli okazję wysłuchać koncertu muzyki klasycznej w wykonaniu jednej z uczestniczek konferencji, który uświetnił nasze spotkanie naukowe.
Ryc. 16. Urszula Zajączkowska (flet) i Mateusz Wojakowski (akompaniament) w utworach A. Vivaldiego, G. F. Händla, C. W. Glucka i innych (fot. B. Łotocka).
Profesor Hejnowicz, propagator anatomii rozwojowej roślin, położył podwaliny pod rozważaniami nad anatomią roślin w sensie czasowo-przestrzennych zmian w związku z działaniem czynników biologicznych i fizycznych. Liczne uczestnictwo w Konferencji świadczy o tym, że jej zorganizowanie było bardzo potrzebne i jednocześnie oznacza, że osoba Pana Profesora i jego idee naukowe są bliskie wielu badaczom i ciągle inspirują do dalszych dociekań naukowych. Konferencja została bardzo pozytywnie oceniona przez uczestników, co przełożyło się na postulat, by rozpoczęła ona cykliczne spotkania naukowe poświęcone zagadnieniom anatomii i histogenezy roślin. Spotkanie, poza programem naukowym, dało uczestnikom także przyjemność obcowania z naturą, było również źródłem dla botanicznych refleksji w pięknym miejscu, jakim jest CEPL w Rogowie.
„Wspomnienia to jedyny wehikuł czasu, jakim dysponujemy.”
