Śladami Mistrzów. Miejsca fascynacji prekursorów polskiej geobotaniki

Abstract

Monografia Śladami Mistrzów. Miejsca fascynacji prekursorów polskiej geobotaniki ukazała się z okazji jubileuszu 100-lecia Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Jest pierwszym, tak obszernym opracowaniem poświęconym historii odkryć polskiej geobotaniki oraz jej prekursorom i mistrzom kolejnych pokoleń badaczy. Zwraca uwagę na ludzi i ich dzieła przez pryzmat miejsc, które badali ze względu na ich przyrodniczą wyjątkowość. Są to miejsca dostrzeżone i opisane najdawniej, które swoimi walorami przyrodniczymi przyciągały kolejne pokolenia badaczy i nadal inspirują naukowo. Z jednej strony są to obiekty słynne, jak Tatry czy Puszcza Białowieska, a z drugiej obiekty niemal nieznane, jak Las Szawłowski koło Łosic czy pagórek wydmowy koło Szubina. Książka przybliża te miejsca, będąc swoistym przewodnikiem po minionych krajobrazach Polski, przedstawiając także ich przemiany, współczesny stan i ochronę. Historia uwzględnionych obiektów przyrodniczych pozwala opowiedzieć o wielu okresach badań i o kolejnych pokoleniach botaników zarówno polskiego, jak i obcego pochodzenia, działających na obecnych ziemiach polskich. Opracowanie przedstawia sto obiektów przyrodniczych o bardzo zróżnicowanej wielkości, od niewielkich uroczysk po rozległe mezoregiony. Opis każdego miejsca obejmuje a) wprowadzenie z lokalizacją, tłem geomorfologicznym i historią użytkowania, b) historię badań botanicznych - stanowiącą część główną opisu, c) stan współczesny i d) ochronę, niekiedy z drobnymi modyfikacjami tej struktury. Liczne ilustracje obejmują najdawniejsze krajobrazy opisywanych obiektów, wizerunki inicjatorów badań, odbitki stron tytułowych pionierskich publikacji lub map, fotografie widoków współczesnych i rosnących tam wyjątkowych roślin. Układ narracji historii poznania obiektów jest chronologiczny - od ich odkrycia, przez kolejne badania i opisy przemian szaty roślinnej po wprowadzane formy ochrony i opis stanu obecnego. Opisy pogrupowane są w 13 działów w przybliżeniu odpowiadających głównym regionom fizycznogeograficznym i jednocześnie terenom eksploracji poszczególnych oddziałów regionalnych PTB: Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, Wielkopolska, Region Kujawsko-Pomorski, Mazury, Mazowsze, Region Podlaski, Polska Środkowa, Region Świętokrzyski, Lubelszczyzna, Dolny Śląsk, Górny Śląsk i Małopolska. W obrębie, każdego regionu opisanych jest od 4 do 11 obiektów przyrodniczych. Monografia opatrzona jest przedmową Prezes Polskiego Towarzystwa Botanicznego, prof. dr hab. Anny Mikuły i przesłaniem do środowiska botaników nestorki badań geobotanicznych, prof. dr hab. Anny Medweckiej-Kornaś, która w roku wydania tej książki świętowała setne urodziny. Książkę zamyka streszczenie i indeks nazwisk. Opracowanie powstało dzięki zaangażowaniu 133 autorów, reprezentujących 34 jednostki badawcze i dziesięć innego rodzaju placówek, takich jak parki narodowe i krajobrazowe, Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska czy Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Monografia jest napisana stylem naukowym, przystępnym dla czytelnika nie będącego profesjonalnym botanikiem. Skierowana jest do szerokiego grona odbiorców zainteresowanych tematyką przyrodniczą i historyczną, szczególnie do nauczycieli akademickich i szkół średnich, studentów, przewodników krajoznawstwa, działaczy ochrony przyrody, edukatorów przyrodniczych, a zwłaszcza do miłośników rodzimej flory. Może pełnić zarówno rolę podręcznika akademickiego, jak i pozycji popularyzującej wiedzę, umożliwiając lepsze zrozumienie bogactwa oraz przemian szaty roślinnej Polski. Wiedza ta może przyczynić się też do lepszego poznania współczesnego stanu, zjawisk i przekształceń szaty roślinnej oraz potrzeb jej ochrony. Ukazana historia badań geobotanicznych i dokonania badaczy, wielokrotnie splatając się z dziejami Polski, dają wgląd we wkład, jaki botanicy wnieśli w rozpoznanie walorów przyrodniczych kraju oraz w tworzenie podwalin merytorycznych i instytucjonalnych dla ich ochrony. Rezultatem pracy nad częściami tomu było w wielu przypadkach również odszukanie i zestawienie rozproszonej dotychczas wiedzy o historii badań geobotanicznych tych obiektów i pionierach tych badań. Dzięki zamieszczeniu w każdym rozdziale bibliografii najważniejszych, w tym najdawniejszych opracowań, czytelnicy zyskują możliwości samodzielnego ich przeglądu. Poszczególne rozdziały mogą też służyć jako przewodniki terenowe do zajęć przyrodniczych i historyczno-krajoznawczych oraz samodzielnych wycieczek. Albumowa forma monografii i atrakcyjna szata graficzna ułatwiają przekaz wiedzy poprzez dostarczanie doznań estetycznych oraz podkreślają wyjątkowy, jubileuszowy charakter dzieła.