PROGRAM SPOTKANIA Wydział Biologii UG, sala C403, ul. Wita Stwosza 59, 80-308 Gdańsk 10:00 – powitanie uczestników – Przewodnicząca Oddziału, Magdalena Lazarus 10:10 – 10:40 – Magdalena Lazarus Czy jest możliwa kompleksowa ochrona nadmorskich siedlisk wydmowych? PRZERWA KAWOWA 11:00 – 11:30 – Renata Afranowicz-Cieślak Czerwona księga roślin naczyniowych Pomorza Gdańskiego 11:30 – 12:00 – Gabriela Trębska Wstępne wyniki rekonstrukcji holoceńskich zmian środowiskowych na nizinie jańsko-indygirskiej z wykorzystaniem szczątków Chironomidae 12:00 – 12:30 – Krzysztof Banaś Warunki środowiskowe i architektura osobnicza Drosera anglica, D. intermedia i D. rotundifolia 12:30 – 13:00 – Julita Minasiewicz Metody omiczne na tropie ewolucji sposobów odżywiania roślin na przykładzie storczyków 13:00 – Dyskusja i przerwa kawowa STRESZCZENIA WYSTĄPIEŃ Czy jest możliwa kompleksowa ochrona nadmorskich siedlisk wydmowych? Magdalena Lazarus Uniwersytet Gdański, Wydział Biologii, Katedra Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody *magdalena.lazarus@ug.edu.pl Stan ochrony nadmorskich siedlisk wydmowych południowego wybrzeża Bałtyku, jak również w obrębie regionów biogeograficznych kontynentalnego i borealnego jest ogólnie zły (U2). Oczekuje się, że m.in. w związku z rosnącą antropopresją, zmianami klimatycznymi, a także przedkładaniem działań związanych ze stabilizacją brzegu nad potrzeby ochrony przyrody, stan ten będzie się w dalszym ciągu pogarszać. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, a także rozprzestrzenianie się obcych gatunków roślin zmieniających strukturę zbiorowisk roślinnych wydm białych i szarych, istnieją poważne obawy, że zasoby tych siedlisk zostaną w przyszłości poważnie ograniczone. We wrześniu 2023 roku pracownicy Katedry Taksonomii roślin i Ochrony Przyrody UG złożyli wniosek grantowy w ramach europejskiego programu LIFE. Głównym celem projektu jest zapobieganie utracie różnorodności biologicznej charakterystycznej dla obszarów piaszczystego brzegu morskiego południowego Bałtyku, przede wszystkie w obrębie wybranych odcinków wybrzeża objętych ochroną w ramach programu Natura 2000 w Polsce, Niemczech i na Litwie. Na potrzeby wniosku stworzono konsorcjum, w skład którego wchodzi osiem różnych instytucji z ww. krajów. W ramach projektu LIFE for Dunes PL zaplanowano podjęcie działań mających na celu poprawę stanu ochrony pięciu typów siedlisk przyrodniczych: 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych, 2120 Nadmorskie wydmy białe, 2130* Nadmorskie wydmy szare, 2140* Nadmorskie wrzosowiska bażynowe i 2190 Wilgotne zagłębienia międzywydmowe. Działania te polegać będą na: 1) usunięciu gatunków inwazyjnych roślin, gatunków obcych ekologicznie oraz wybranych osobników drzew (odmłodzenie siedlisk wydmowych), 2) przeprowadzeniu analiz dotyczących perspektyw zachowania siedlisk wydmowych w odniesieniu do naturalnych procesów brzegowych i zmian klimatycznych, 3) rozpowszechnieniu wyników projektu wśród osób odpowiedzialnych za zarządzanie strefą brzegową, 4) podnoszeniu świadomości społecznej na temat specyfiki, zagrożeń i metod ochrony nadmorskich siedlisk wydmowych poprzez działania edukacyjno-informacyjne. Czerwona księga roślin naczyniowych Pomorza Gdańskiego Renata Afranowicz-Cieślak, Magdalena Lazarus Uniwersytet Gdański, Wydział Biologii, Katedra Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody *renata.afranowicz-cieślak@ug.edu.pl Jedną z form oceny stopnia zagrożenia wyginięciem gatunków są czerwone listy i czerwone księgi. Sporządzona prawie dwadzieścia lat temu lista ginących i zagrożonych roślin naczyniowych Pomorza Gdańskiego autorstwa Markowskiego i Bulińskiego (2004) jest nadal powszechnie stosowanym opracowaniem. W związku z gromadzeniem nowych danych o zasobach i rozmieszczeniu gatunków, a także zachodzącymi przemianami środowiska, część taksonów wymaga aktualizacji statusu zagrożenia. W 2017 roku w Katedrze Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody UG rozpoczęto prace nad czerwoną księgą roślin naczyniowych Pomorza Gdańskiego. Założono, że opracowanie to będzie źródłem wiedzy na temat stopnia zagrożenia elementów regionalnej flory naczyniowej i będzie zawierać informacje o ich przeszłym i obecnym rozmieszczeniu, zasobach populacji, preferowanych warunkach siedliskowych i fitocenotycznych oraz efektywności zastosowanych metod ochrony. Czerwoną księgę roślin naczyniowych Pomorza Gdańskiego zaplanowano jako opracowanie kilkutomowe. Tom pierwszy, opublikowany w 2020 roku, obejmuje 39 składników flory nieleśnej nadmorskich plaż, wydm i solnisk oraz wód słonawych strefy przymorskiej. Tom drugi poświęcony jest natomiast gatunkom leśnym, zaroślowym oraz zbiorowisk okrajkowych. Zawarto w nim opis 54. wybranych taksonów zagrożonych i narażonych na wyginięcie. W najbliższym czasie planuje się przygotowanie kolejnych tomów obejmujących cenne przyrodniczo gatunki z pozostałych grup ekologiczno-siedliskowych. Wstępne wyniki rekonstrukcji holoceńskich zmian środowiskowych na nizinie jańsko-indygirskiej z wykorzystaniem szczątków Chironomidae Gabriela Trębska1,*, Olga Antczak-Orlewska1, Joanna Święta-Musznicka1, Ewa Janik1, Mateusz Płóciennik2, Bartosz Kotrys3, Piotr Kittel4 1 Uniwersytet Gdański, Wydział Biologii, Katedra Ekologii Roślin, Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki 2 Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii 3 Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Pomorski 4 Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geologii i Geomorfologii * g.trebska.636@studms.ug.edu.pl Regiony borealne i arktyczne są uważane za szczególnie narażone na skutki zmian klimatycznych oraz związanych z nimi przemian hydrologicznych i siedliskowych. Odtworzenie historii tych przemian jest możliwe dzięki badaniom paleośrodowiskowym. W 2019 r. z warstwy aktywnej paleoałasu położonego w dolinie Indygirki (płn.-wsch. Jakucja) pobrano profil osadów AL1. Na podstawie datowania radiowęglowego określono, że jego spągowa część akumulowała się około 3 tys. lat temu. Podjęte badania paleoekologiczne posłużą do odtworzenia ewolucji ekosystemów jezior ałasowych w północno-wschodniej Jakucji oraz wniosą istotny wkład w zrozumienie i przewidywanie reakcji ekosystemów Arktyki na zmiany środowiskowe. Założono, że analiza kopalnych szczątków larw muchówek z rodziny ochotkowatych (Chironomidae) oraz pyłku pozwoli na prześledzenie zmian klimatycznych zachodzących na tym obszarze w późnym holocenie. Dotychczas uzyskane dane wskazują na wyraźny trend w kierunku wyższych temperatur lata. Po przeanalizowaniu wszystkich prób planowana jest rekonstrukcja średniej temperatury lipca i stopnia kontynentalizmu w oparciu o odpowiednie zbiory testowe. Na epizodyczne połączenie z wodami rzecznymi wskutek wezbrań wskazuje obecność szczątków reofilnych ochotek (m.in. z rodzaju Rheocricotopus) i meszek (Simuliidae). O wahaniach poziomu wody świadczy również stała obecność taksonów ziemnowodnych. Wstępna analiza pyłkowa pod kątem rekonstrukcji lokalnej flory wykazała, że w rdzeniu AL1 dominuje pyłek roślin typowych dla tundry krzewinkowej, tj. Betula nana-t., Salix, Cyperaceae i Poaceae. Zmienny udział mikrofosyliów pozapyłkowych w materiale palinologicznym, w tym zielenic z rodzajów Tetraedron i Pediastrum, wskazuje na fluktuacje poziomu wody na stanowisku. Projekt jest finansowany w ramach programu „INTERACT 2019” oraz dofinansowania Młodych Naukowców UG 2022. Warunki środowiskowe i architektura osobnicza Drosera anglica, D. intermedia i D. rotundifolia Krzysztof Banaś*, Rafał Ronowski, Paweł Marciniak Uniwersytet Gdański, Wydział Biologii, Katedra Ekologii Roślin, Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki *krzysztof.banas@ug.edu.pl Określono warunki środowiskowe i architekturę osobników trzech gatunków rosiczek: D. rotundifolia L., D. anglica Huds. i D. intermedia Hayne, występujących na wybranych, dobrze zachowanych torfowiskach oraz piaszczystych brzegach jezior na Pomorzu. Zmierzono wybrane cechy morfologiczne oraz wydajność fotosyntezy u 581 osobników Drosera. Badane rosiczki występują na siedliskach bardzo dobrze oświetlonych, na podłożu silnie kwaśnym, silnie uwodnionym i zasobnym w materię organiczną, które charakteryzuje się niskim przewodnictwem elektrolitycznym. Pomimo występowania w obrębie tego samego torfowiska badane rosiczki wykazują duże zróżnicowanie siedliskowe. D. anglica występuje przede wszystkim w brzegowej strefie jezior dystroficznych (66,4% badanych osobników), czasami na żywych torfowcach (19,2%) lub odsłoniętym torfie (14,4%). Zajmuje siedliska najbardziej oświetlone (97,6±6,0%) i najcieplejsze (20,6±3,1℃), także najsilniej uwodnione (96,2±1,5%) i najzasobniejsze w materię organiczną (93,6±2,1%). Jej rozety są znacznie większe na siedliskach o wyższym pH, mniej organicznych i słabiej oświetlonych. D. intermedia poza torfowiskami gdzie rośnie głównie w wodzie (36.7% osobników), rzadziej na torfie i torfowcach (po 6,7%), bardzo często i licznie występuje na piaszczystych brzegach oligotroficznych jezior (50% badanych osobników). Preferuje ona podłoże wyróżniające się najwyższym pH (4,78±0,66), ale najniższym przewodnictwem elektrolitycznym (38,7±27,5 µS/cm), ponadto najuboższe w materię organiczną i najsłabiej uwodnione. Jest bardzo zmienna pod względem architektury osobników. D. rotundifolia na torfowiskach zajmuje głównie siedliska zdominowane przez torfowce (63.0% osobników), trafia się także na torfie (10.9%), znacznie rzadziej w wodzie (6.5% osobników, trzy stanowiska). Podobnie jak D. intermedia występuje także na mineralnych i zwykle słabo uwodnionych brzegach jezior (19.6% osobników). Zajmuje siedliska o największym zróżnicowaniu warunków, często są one słabo oświetlone (PAR 72,9±34,9%), o najniższym pH (4,05±0,67), ale najwyższym przewodnictwie (82,7±53,1 µS/cm). Jest to rosiczka najmniej zmienna pod względem architektury osobników. Z badanych rosiczek D. rotundifolia uzyskuje najwyższą wydajność fotosyntezy, wskaźnik Fv/Fm wynosi 0.677±0.111. Jest ona znaczna na wszystkich podłożach, co wskazuje na jej dużą plastyczność fenotypową. Pozostałe gatunki mają niższą i zbliżoną wydajność fotosyntezy, odpowiednio: D. intermedia 0.571±0.118, a D. anglica 0.543±0.154. Ze względu na bardzo niską wydajność fotosyntezy D. anglica unika konkurencji zajmując siedliska bardzo silnie uwodnione. D. intermedia przystosowała się do zajmowania siedlisk bardzo różnych pod względem uwodnienia, a D. rotundifolia przede wszystkim przystosowała się do zmiennych warunków świetlnych (w tym siedlisk słabo oświetlonych). Metody omiczne na tropie ewolucji sposobów odżywiania roślin na przykładzie storczyków Julita Minasiewicz1,*, Anthony Bernard2,3, Marcin Jąkalski1, Etienne Delannoy3 Marc-André Selosse1,2,4 1 Uniwersytet Gdański, Wydział Biologii, Katedra Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody 2 Muséum national d'Histoire naturelle, Institut de Systématique, Evolution, Biodiversité (ISYEB), CNRS 3 Université Paris-Cité, CNRS, INRAE, Institute of Plant Sciences Paris-Saclay (IPS2) 4 Institut Universitaire de France * julita.minasiewicz@ug.edu.pl Choć dominującym sposobem odżywiania roślin jest autotrofia część roślin wtórnie przeszła na cudzożywność stając się pasożytami innych roślin bądź grzybów. Ten ostatni zwany mykoheterotrofią działa poprzez odwrócenie kierunku przepływ węgla w typowych mykoryzach. Niedawno odkryto, że niektóre rośliny potrafią łączyć oba mechanizmy zdobywania pokarmu (miksotrofia). Storczyki miksotroficzne łączą odżywianie heterotroficzne z fotosyntezą uzyskując część węgla od swoich grzybów mikoryzowych. Miksotrofia pozwala na większą adaptacyjną plastyczność metaboliczną poprzez dostosowanie źródła węgla w odpowiedzi na warunki środowiskowe i jest uważana za produkt pośredni w ewolucji od pełnej autotrofii do mykoheterotrofii w wielu liniach ewolucyjnych. U storczyków taka ewolucja wystąpiła +50 razy. Badania omiczne otwierają drogę do szerokiego, porównawczego zrozumienia mechanizmów fizjologicznych leżących u podstaw autotrofii, mykoheterotrofii i miksotrofii. Za pomocą analiz multiomicznych (RNA-seq i GS-MS) badaliśmy liście i korzenie dziewięciu gatunków storczyków w naturalnych populacjach. Wykryliśmy rozległą utratę genów związaną z fotosyntezą u gatunków mykoheterotroficznych, ale nie wykryliśmy metabolitów specyficznego dla trybu odżywiania. Analiza transkryptomu uwypukliła specyficznie regulowane szlaki biologiczne w zależności od organu i podkreśliła podobieństwa między miksotrofami i autotrofami. Ze względu na niespójną regulację ekspresji genów między gatunkami w ramach danego trybu odżywiania, postawiliśmy hipotezę o istnieniu wielu różnych strategii autotrofii i miksotrofii. Nasze analizy ujawniły również subtelne różnice w ekspresji między autotrofami i miksotrofami, szczególnie w fotofosforylacji, cyklu Calvina i genach związanych z transportem. Na koniec wykazaliśmy istnienie odrębnych profili korelacji metabolitów między sposobami odżywiania. W miksotrofach zaobserwowaliśmy większy odsetek korelacji, co wskazuje na większą zależność między metabolitami i pokazuje paradoks: ich plastyczność nie jest zgodna z ich ograniczonym metabolizmem. Nasza badania pokazały lukę między miksotrofią/autotrofią a mykoheterotrofią, kwestionując teorię prostego kontinuum między trzema trybami odżywiania. 20